Vi khuẩn salmonella là gì? Đặc điểm của loại vi khuẩn này

Vi khuẩn Salmonella là một nhóm vi khuẩn gram âm phổ biến, gây ra nhiều bệnh lý liên quan đến đường tiêu hóa, đặc biệt là bệnh tiêu chảy cấp tính. Salmonella có thể xuất hiện ở nhiều loài động vật, bao gồm cả gia súc, gia cầm, và thậm chí cả vật nuôi trong nhà. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về vi khuẩn salmonella là gì, đặc điểm của nó và cách nó có thể gây bệnh cho con người.

Vi khuẩn salmonella là gì?

Vi khuẩn Salmonella là một nhóm vi khuẩn gram âm thuộc họ Enterobacteriaceae, thường gây ra các bệnh nhiễm trùng đường ruột ở người và động vật. Tên gọi của vi khuẩn này được đặt theo nhà khoa học Daniel Elmer Salmon, người đầu tiên phát hiện ra nó. Salmonella tồn tại phổ biến trong môi trường, bao gồm nước, đất, thực phẩm, và có khả năng xâm nhập vào hệ tiêu hóa thông qua việc ăn phải thực phẩm hoặc nước nhiễm khuẩn.

Salmonella có hai dạng chính gây bệnh: Salmonella typhi (gây bệnh thương hàn) và Salmonella non-typhi (gây viêm ruột hoặc ngộ độc thực phẩm). Vi khuẩn này có thể tồn tại trong ruột động vật và con người, từ đó lây lan qua phân, gây nguy cơ nhiễm khuẩn rộng rãi nếu không kiểm soát đúng cách.

Nhiễm Salmonella thường dẫn đến các triệu chứng như sốt, đau bụng, tiêu chảy, buồn nôn, và nôn mửa. Mặc dù các trường hợp nhiễm trùng thường nhẹ và tự khỏi, nhưng ở những người có hệ miễn dịch yếu, trẻ em, hoặc người già, bệnh có thể trở nặng, thậm chí dẫn đến biến chứng nguy hiểm.

Đặc điểm của vi khuẩn Salmonella 

Đây là một chi vi khuẩn gram âm, thuộc họ Enterobacteriaceae, với những đặc điểm nổi bật về cấu trúc, môi trường sống và cơ chế gây bệnh. Dưới đây là một số đặc điểm chính của vi khuẩn này:

Hình dạng và cấu trúc

• Salmonella có hình que, kích thước nhỏ khoảng 2-5 µm dài và 0,7-1,5 µm đường kính.
• Là vi khuẩn gram âm, vách tế bào chứa một lớp peptidoglycan mỏng.
• Hầu hết các loài Salmonella đều có lông (flagella) giúp chúng di động tốt trong môi trường lỏng.

Phân loại

• Chi Salmonella gồm hơn 2.500 serotype, được chia thành hai nhóm chính:

• Salmonella enterica: Gây nhiễm trùng ở người và động vật.
• Salmonella bongori: Chủ yếu gây bệnh ở động vật máu lạnh.

• Nhóm Salmonella enterica có nhiều serotype gây bệnh phổ biến như S. Typhi, S. Paratyphi, S. Typhimurium.

Khả năng sống và môi trường

Salmonella có khả năng sống trong nhiều môi trường khác nhau, từ nước, đất đến thực phẩm. Vi khuẩn có thể tồn tại trong điều kiện khắc nghiệt như độ ẩm thấp và nhiệt độ lạnh, nhưng bị tiêu diệt ở nhiệt độ cao khi nấu chín (khoảng 70°C trở lên).

Các bệnh do vi khuẩn Salmonella gây ra 

Vi khuẩn Salmonella là nguyên nhân chính gây ra nhiều bệnh nhiễm trùng nguy hiểm ở người. Những bệnh này chủ yếu liên quan đến đường tiêu hóa, nhưng trong một số trường hợp có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến nhiều cơ quan khác trong cơ thể. Dưới đây là các bệnh phổ biến do Salmonella gây ra:

Nhiễm khuẩn đường ruột (Salmonellosis)

Đây là bệnh phổ biến nhất do vi khuẩn Salmonella gây ra. Người bệnh thường xuất hiện các triệu chứng tiêu hóa như tiêu chảy, đau bụng, buồn nôn, nôn mửa và sốt nhẹ đến trung bình. Tiêu chảy thường kéo dài từ 4-7 ngày và có thể dẫn đến mất nước nghiêm trọng nếu không được bù nước và điều trị kịp thời. Nguyên nhân chính đến từ việc tiêu thụ thực phẩm hoặc nước uống bị nhiễm khuẩn, bao gồm thịt gia cầm, trứng sống hoặc chưa nấu chín, các sản phẩm từ sữa chưa tiệt trùng, và rau củ không được rửa kỹ lưỡng.

Bệnh thương hàn và phó thương hàn

Bệnh thương hàn do Salmonella Typhi gây ra, trong khi bệnh phó thương hàn là kết quả của Salmonella Paratyphi. Cả hai bệnh đều có triệu chứng tương tự, bao gồm sốt cao kéo dài, đau đầu, đau bụng, mệt mỏi, chán ăn và đôi khi xuất hiện hồng ban nhỏ trên da (hồng ban thương hàn). Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như thủng ruột, nhiễm trùng huyết, viêm nội tạng, hoặc thậm chí tử vong. Bệnh chủ yếu lây lan qua việc tiêu thụ thực phẩm hoặc nước uống bị nhiễm phân có chứa vi khuẩn từ người bệnh.

Nhiễm trùng huyết (Septicemia)

Nhiễm trùng huyết xảy ra khi vi khuẩn Salmonella xâm nhập vào máu, gây ra tình trạng nhiễm trùng toàn thân. Người bệnh có thể có các triệu chứng sốt cao, lạnh run, khó thở, huyết áp giảm, và rối loạn chức năng nhiều cơ quan. Nhiễm trùng huyết thường xảy ra ở những người có hệ miễn dịch suy yếu, chẳng hạn như trẻ nhỏ, người già, hoặc những người mắc bệnh mãn tính. Đây là một tình trạng nguy hiểm, cần được điều trị khẩn cấp bằng kháng sinh và các biện pháp hồi sức y tế.

Viêm khớp phản ứng (Reactive arthritis)

Viêm khớp phản ứng là một biến chứng hiếm gặp nhưng có thể xuất hiện sau khi cơ thể chống lại nhiễm trùng Salmonella. Người bệnh thường gặp các triệu chứng đau và sưng khớp, đặc biệt là tại đầu gối, mắt cá chân, hoặc cổ tay. Bệnh có thể đi kèm với viêm kết mạc mắt và các triệu chứng tại đường tiết niệu như đau khi đi tiểu. Tình trạng này thường xảy ra ở những người có tiền sử bệnh tự miễn và cần được điều trị để giảm triệu chứng và phục hồi chức năng khớp.

Các bệnh nhiễm khuẩn khu trú khác

Ngoài các bệnh lý thường gặp, Salmonella còn có thể gây nhiễm trùng tại các cơ quan khác, đặc biệt ở những người có hệ miễn dịch suy yếu.

• Viêm màng não: Vi khuẩn xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương, gây sốt cao, cứng cổ, đau đầu và nặng hơn có thể dẫn đến tổn thương não.
• Viêm nội tâm mạc: Tình trạng viêm lớp trong của tim, thường xảy ra ở người có bệnh lý tim mạch nền, gây sốt dai dẳng và đau ngực.
• Viêm xương tủy: Thường gặp ở những người bị chấn thương xương hoặc mắc bệnh lý suy giảm miễn dịch, gây đau nhức xương và ảnh hưởng đến khả năng vận động.

Việc phòng tránh các bệnh do Salmonella gây ra đòi hỏi duy trì thói quen vệ sinh tốt, nấu chín thực phẩm, rửa tay thường xuyên và tránh sử dụng thực phẩm hoặc nước uống không đảm bảo vệ sinh.

Thời gian sống sót của vi khuẩn Salmonella 

Loại vi khuẩn này có khả năng tồn tại trong môi trường ngoài cơ thể con người trong một thời gian dài, tùy thuộc vào điều kiện môi trường. Điều này khiến nó trở thành một mầm bệnh nguy hiểm nếu không được kiểm soát hiệu quả.

Trong thực phẩm

Salmonella có thể sống sót trên bề mặt và bên trong thực phẩm chưa nấu chín hoặc bảo quản không đúng cách, đặc biệt là thịt gia cầm, trứng, và các sản phẩm từ sữa. Trong điều kiện tủ lạnh (0-4°C), vi khuẩn không bị tiêu diệt mà chỉ giảm tốc độ phát triển.

Trong môi trường

Vi khuẩn có thể sống trong đất, nước và phân động vật từ 1 tháng đến vài tháng, phụ thuộc vào nhiệt độ, độ ẩm và nguồn dinh dưỡng. Ở điều kiện nhiệt độ môi trường, chúng tồn tại rất lâu, đặc biệt trong phân hoặc chất thải hữu cơ.

Ở các bề mặt vật dụng

Trên bề mặt các dụng cụ nhà bếp, đặc biệt nếu không được vệ sinh sạch sẽ, Salmonella có thể tồn tại nhiều giờ đến vài ngày.

Trong cơ thể động vật và người

Salmonella có thể sống và nhân lên trong ruột động vật, đặc biệt là gia cầm và gia súc, mà không gây triệu chứng rõ rệt. Đây là nguồn lây nhiễm chính sang thực phẩm và nước uống. Khi nhiễm vào cơ thể người, vi khuẩn này có thể tồn tại và gây bệnh trong đường ruột hoặc lây lan đến máu và các cơ quan khác.

Nhiệt độ có thể tiêu diệt được vi khuẩn Salmonella

Vi khuẩn Salmonella có khả năng tồn tại trong nhiều môi trường khác nhau, nhưng chúng rất nhạy cảm với nhiệt độ cao. Vì vậy, việc nấu chín thực phẩm đúng cách là một trong những biện pháp hiệu quả nhất để tiêu diệt loại vi khuẩn gây bệnh này.

Salmonella sẽ bị tiêu diệt hoàn toàn ở nhiệt độ từ 70°C trở lên, nếu duy trì đủ thời gian. Thời gian tiếp xúc với nhiệt độ này rất quan trọng, thông thường, thực phẩm cần được nấu chín trong khoảng 5-10 phút để đảm bảo vi khuẩn bị tiêu diệt.

Nhiệt độ lạnh, như trong tủ lạnh (0-4°C), không thể tiêu diệt vi khuẩn Salmonella, mà chỉ làm chậm quá trình phát triển và sinh sản của chúng. Ở nhiệt độ đông lạnh (-18°C), vi khuẩn có thể không phát triển, nhưng vẫn sống sót và hoạt động trở lại khi thực phẩm được rã đông không đúng cách.

Những nơi có vi khuẩn Salmonella 

Vi khuẩn Salmonella là một trong những tác nhân gây bệnh phổ biến và có khả năng tồn tại ở nhiều môi trường khác nhau. Các nguồn gốc lây nhiễm chính của vi khuẩn này bao gồm:

Thực phẩm nhiễm khuẩn

• Các loại thực phẩm chưa nấu chín hoặc chế biến không đúng cách, đặc biệt là thịt gia cầm, thịt bò, thịt lợn, hải sản, và trứng sống.
• Sữa chưa tiệt trùng và các sản phẩm từ sữa cũng có thể là nguồn chứa Salmonella.
• Rau củ và trái cây nếu tiếp xúc với nước hoặc phân bón bị nhiễm khuẩn có thể trở thành nguồn lây lan.

Nguồn nước ô nhiễm

• Nước uống hoặc nước sử dụng trong chế biến thực phẩm bị nhiễm phân động vật hoặc con người chứa Salmonella.
• Hồ, ao, sông bị ô nhiễm là nơi vi khuẩn dễ tồn tại và lây lan.

Phân động vật

• Salmonella thường được tìm thấy trong phân của gia cầm, gia súc, và các loài động vật khác, bao gồm cả thú cưng như rùa, thằn lằn, và chim.
• Phân động vật có thể nhiễm vào đất, nước hoặc thực phẩm trong quá trình sản xuất và vận chuyển.

Bề mặt và dụng cụ nhà bếp

• Dao, thớt, bề mặt chế biến thực phẩm bị nhiễm vi khuẩn Salmonella nếu không được vệ sinh sạch sẽ sau khi xử lý thực phẩm sống.
• Dụng cụ ăn uống hoặc hộp đựng thực phẩm tái sử dụng mà không được tiệt trùng đúng cách.

Người nhiễm vi khuẩn

Người mang vi khuẩn Salmonella trong đường ruột (có thể không có triệu chứng) có thể lây lan qua tay hoặc các vật dụng cá nhân, đặc biệt nếu không rửa tay sạch sau khi đi vệ sinh.

Môi trường đất và bề mặt tiếp xúc

• Đất bị nhiễm phân động vật chứa Salmonella có thể truyền vi khuẩn này đến thực phẩm hoặc các vật dụng khác.
• Các bề mặt công cộng như tay vịn, đồ chơi trẻ em hoặc thiết bị vệ sinh, bồn cầu vệ sinh kém cũng có thể trở thành nguồn chứa vi khuẩn.

Cách phòng tránh vi khuẩn Salmonella

Phòng tránh vi khuẩn Salmonella đòi hỏi sự chú ý đặc biệt đến vệ sinh cá nhân, an toàn thực phẩm và môi trường sống. Dưới đây là các biện pháp hiệu quả:

Vệ sinh cá nhân

Rửa tay sạch sẽ bằng xà phòng và nước sạch trước khi ăn, sau khi chế biến thực phẩm, và sau khi sử dụng nhà vệ sinh. Đặc biệt, cần chú ý rửa tay sau khi tiếp xúc với động vật hoặc phân động vật.

An toàn thực phẩm

Nấu chín hoàn toàn các loại thịt, trứng và hải sản ở nhiệt độ trên 70°C để tiêu diệt vi khuẩn. Tránh tiêu thụ sữa chưa tiệt trùng và các sản phẩm từ sữa chưa qua xử lý nhiệt. Rửa sạch rau củ quả dưới vòi nước chảy và tránh ăn sống nếu không rõ nguồn gốc. Bảo quản thực phẩm trong tủ lạnh dưới 5°C và không để thực phẩm sống tiếp xúc với thực phẩm chín.

Dụng cụ và bề mặt nhà bếp

Rửa sạch và tiệt trùng dao, thớt, và các dụng cụ chế biến thực phẩm sau khi tiếp xúc với thực phẩm sống. Vệ sinh kỹ bề mặt bếp bằng chất khử trùng để ngăn vi khuẩn lây lan.

Sử dụng bồn cầu thông minh

Bồn cầu thông minh tích hợp hệ thống xịt rửa tự động và chức năng sấy khô giúp giảm thiểu vi khuẩn còn sót lại trên cơ thể, đồng thời hạn chế tiếp xúc tay với bề mặt. Một số bồn cầu thông minh còn trang bị công nghệ khử trùng UV, giúp tiêu diệt vi khuẩn hiệu quả và giữ vệ sinh khu vực nhà vệ sinh.

Kiểm soát môi trường

Xử lý phân động vật đúng cách, tránh để chúng tiếp xúc với thực phẩm hoặc nguồn nước. Duy trì môi trường sống sạch sẽ, khô ráo và thông thoáng để giảm nguy cơ lây lan vi khuẩn.

Chọn thực phẩm an toàn

Mua thực phẩm từ các nguồn uy tín, có chứng nhận an toàn vệ sinh thực phẩm. Kiểm tra ngày sản xuất và hạn sử dụng trên bao bì trước khi sử dụng.

Hạn chế tiếp xúc với nguồn lây nhiễm

Tránh tiếp xúc trực tiếp với động vật hoang dã hoặc vật nuôi có nguy cơ mang vi khuẩn Salmonella. Hạn chế ăn thực phẩm sống hoặc tái, đặc biệt là trứng sống và thịt tái.

Kết luận

Trên đây là thông tin về Vi khuẩn salmonella là gì, đặc điểm của loại vi khuẩn này và những nguy cơ mà nó có thể gây ra đối với sức khỏe. Hy vọng bài viết đã giúp bạn hiểu rõ hơn về Salmonella để có thể áp dụng các biện pháp phòng tránh hiệu quả, bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình. Hãy luôn chú trọng vệ sinh cá nhân, an toàn thực phẩm và môi trường sống để hạn chế tối đa nguy cơ lây nhiễm từ loại vi khuẩn nguy hiểm này.